Lotniskowce
1910–12 Pierwsze próby ze startem samolotu z pokładu statku przeprowadzono w listopadzie 1910 roku. Wykorzystano wówczas amerykański lekki krążownik USS „Birmingham”. Eugen Ely, cywilny pilot, na pokładzie samolotu Curtis Model D po raz pierwszy wystartował z pokładu okrętu (1). Próba powiodła się i dowództwo US Navy zdecydowało się kontynuować eksperymenty.
Kolejnym przełomowym momentem było pierwsze lądowanie na pokładzie okrętu. Miało to miejsce 18 stycznia 1911 roku. Ponownie wykorzystano samolot Curtis Model D, za którego sterami zasiadł Eugen Ely. Jednak za lądowisko posłużył inny okręt, USS „Pennsylvania”, krążownik pancerny. Do przeprowadzenia próby przebudowano rufę jednostki, umieszczając tam drewniany pokład. Podczas lądowania wykorzystano również po raz pierwszy hak na ogonie samolotu, który, chwytając linę leżącą na pokładzie, wyhamowywał samolot.
Rok po amerykanach podobne próby zaczęli przeprowadzać Brytyjczycy. W 1912 roku Charles Samson wystartował z pokładu pancernika HMS „Africa”. Aby przeprowadzić na nim próbę startu, zbudowano na dziobie mającą 30 metrów długości rampę. Do próby wykorzystano samolot Short S.27. W kolejnych miesiącach przeprowadzono dalsze próby na innych pancernikach, które pokazały, że start z okrętu jest jak najbardziej możliwy i nie jest bardzo trudny. Dodatkowo próby te pokazały, że okręt nie musi wcale stać na kotwicy (wszystkie wcześniejsze próby przeprowadzono na okrętach porządnie zakotwiczonych na dosyć spokojnych wodach). Na początku maja 1912 roku przeprowadzono historyczną próbę startu samolotem z poruszającego się okrętu, z pokładu pancernika HMS „Hibernia”. Podczas historycznego lotu, pancernik płynął z prędkością 10,5 węzła (około 19 km/h).
1915 Na okręcie USS „North Caroline” przeprowadzony zostaje próbny start samolotu Curtis Model AB-2 pilotowanego przez Henry'ego Mustina z wykorzystaniem katapulty parowej. Efektem tego eksperymentu była popularyzacja katapult na nowszych okrętach i ich stała obecność na pancernikach i krążownikach podczas II wojny światowej. Katapulty parowe stały się standardem dla powojennych lotniskowców.
1916–18 Pierwszym, uznawanym za definicyjnie „prawdziwy” lotniskowiec - był HMS „Argus” (2). Brytyjczycy kupili niedokończony włoski liniowiec „Conte Rosso” i rozpoczęli jego przebudowę na pierwszy w historii lotniskowiec. Od samego początku planowano tak przygotować jednostkę, aby służyła tylko i wyłącznie do obsługiwania samolotów. Uznano wstępnie, że statek ten będzie miał dwa pokłady, na rufie i na dziobie, a w środku będzie się znajdować komin. Podczas testów okazało się, że taka konstrukcja będzie bardzo kłopotliwa. Po pierwsze, lądujące samoloty musiałyby się przebić przez dym z kominów, a dodatkowo, aby przygotować samolot do startu, należało go przenieść z rufy na dziób. Podjęto wówczas decyzję o przebudowie jednostki tak, aby miała pokład startowy przez całą długość.
Okręt, który wszedł do służby 16 września 1918 roku, miał 172 metry długości i wyporność około 16 tysięcy ton. Pokład startowy miał 167 metrów długości. Załogę stanowiło 495 marynarzy. Wewnątrz kadłuba umieszczono hangar na około 20 samolotów. Pierwszymi samolotami na pokładzie HMS „Argus” były maszyny typu Sopwith 1-1/2 Strutter i Sopwith Pup. Do transportu samolotów na pokład służyły dwie windy. Jednostka nie wzięła udziału w walkach I wojny światowej, ponieważ pierwszy próbny start z jej pokładu miał miejsce 1 października 1918 roku.
W latach 20. przeprowadzono liczne modernizacje okrętu. W 1929 r. okręt został przeniesiony do rezerwy. Był używany jako okręt treningowy. Funkcję tę pełnił do 1940 roku, kiedy w związku z potrzebą większej liczby lotniskowców brytyjska admiralicja znów wcieliła wiekowy okręt do służby. W 1942 r. roku wykorzystano go podczas desantu w Afryce Północnej. W 1945 roku zdecydowano się na ostateczne wycofanie okrętu z eksploatacji i złomowanie.
1918 Położenie stępki na HMS „Hermes”. Był pierwszym okrętem specjalnie zaprojektowanym od początku do służby jako lotniskowiec (czyli nie tak jak „Argus”, który początkowo projektowano jako liniowiec). „Hermes” był zarazem pierwszym lotniskowcem wyposażonym w nadbudówkę w postaci wyspy (3).
1926 Pierwsze nocne lądowanie na lotniskowcu. Dokonano tego na okręcie HMS „Furious”, który wszedł do służby jeszcze przed „Argusem”, 26 czerwca 1917 roku, jako krążownik-lotniskowiec i dopiero po I wojnie został przebudowany na lotniskowiec. Manewr przeprowadzono za pomocą samolotu Blackburn Dart.
lata 30. XX w. Przełomowe konstrukcje amerykańskich lotniskowców klasy Yorktown powstały w pewnym sensie jako skutek wielkiego kryzysu gospodarczego 1929–33, gdy w w ramach walki z recesją amerykański Kongres zadecydował o budowie dwóch okrętów typu Yorktown, w ramach większego programu wspierania odbudowy gospodarki na mocy ustawy National Industrial Recovery Act (NIRA).
Od 1933 roku nowa administracja prezydenta Roosevelta używała środków z utworzonego przez NIRA Funduszu Robót Publicznych, dla budowy m.in. lotniskowców. Dzięki tym pieniądzom powstały USS „Yorktown” (4) i USS „Enterprise”. Pierwszy z nich został wprowadzony do służby w 1937 roku, zaś „Enterprise” rok później. Dwa okręty typu Yorktown miały całkowitą długość 246,74 metra. Maksymalna szerokość jednostek razem z pomostami wynosiła 33,38 metra. Jednostki tej nowej klasy lotniskowców zdolne były do przenoszenia maksymalnie do osiemdziesięciu samolotów. Jednak głębokie wnęki między dźwigarami pokładu lotniczego zapewniały miejsce do przechowania dużej liczby podwieszonych w nich zapasowych maszyn - teoretycznie nawet do 120 samolotów. Okręty weszły do służby krótko przed wybuchem II wojny światowej i przystąpieniem do niej USA. Odegrały decydującą rolę w najważniejszych bitwach pierwszego okresu wojny, które złamały prymat floty imperium japońskiego na obszarze Pacyfiku.
1931 Powstaje pierwszy lotniskowiec wyposażony w hydraulicznie napinane liny hamujące (5). Była to brytyjska jednostka HMS „Courageous”.
1942 W maju tego roku rozgrywa się bitwa na Morzu Koralowym na Pacyfiku, pierwsza bitwa, w której po obu stronach brały udział lotniskowce i zarazem pierwsze starcie, w którym okręty nie oddały bezpośredniego strzału do okrętu wroga ani nie weszły w zasięg widzenia okrętów przeciwnika. W dniach 3–4 maja siły japońskie zaatakowały i zajęły Tulagi, choć kilka ich okrętów wsparcia zostało zaskoczonych i zatopionych lub uszkodzonych przez samoloty wysłane z amerykańskiego lotniskowca USS „Yorktown”. Świadome odtąd obecności amerykańskich lotniskowców dowództwo japońskie skierowało lotniskowce na Morze Koralowe z zamiarem zlokalizowania i zniszczenia alianckiej floty.
7 maja zaczęła się bitwa, podczas której Amerykanie pierwszego dnia zatopili japoński lekki lotniskowiec „Shōhō” (6). Z kolei siły japońskie zniszczyły amerykański niszczyciel oraz ciężko uszkodziły jeden z alianckich transportowców. Następnego dnia w wyniku obustronnych ataków poważnie uszkodzone zostały: japoński lotniskowiec „Shōkaku” oraz amerykańskie lotniskowce USS „Lexington” (który został potem samozatopiony) i USS „Yorktown”. W rezultacie poważnych strat poniesionych przez obie strony w samolotach i lotniskowcach obie strony odstąpiły od dalszych działań zaczepnych i wycofały się z rejonu walk. Bitwa na Morzu Koralowym miała duży wpływ na stoczoną w kolejnym miesiącu zwycięską dla Amerykanów bitwę o Midway.
podczas bitwy na Morzu Koralowym
1945 Pierwsze lądowanie samolotu napędzanego silnikami odrzutowymi na brytyjskim lotniskowcu HMS „Ocean” (R68). Okręt ten był lekkim lotniskowcem typu Colossus. 3 grudnia 1945 r. na jego pokładzie wylądował odrzutowiec De Havilland Vampire (7).
1950–91 Po II wojnie światowej w kolejnych konfliktach zbrojnych znaczenie lotniskowców rosło. Amerykanie wykorzystywali je podczas wojny w Korei. W sumie do boju skierowali aż dwanaście takich jednostek. Lotniskowce do południowej Azji wysyłali walczący w Indochinach Francuzi. Trzy dekady później okręty tego typu odegrały kluczową rolę w wojnie o Falklandy. Na pokładach HMS „Invincible” i HMS „Hermes” Brytyjczycy stosunkowo szybko przerzucili na drugi koniec świata dziesiątki samolotów, które zapewniły przewagę nad siłami zbrojnymi Argentyny. Sześć grup bojowych lotniskowców wzięło również udział w operacji „Pustynna burza”, w pierwszej wojnie przeciwko Irakowi.
1961 Do floty amerykańskiej wchodzi USS „Enterprise”, będący pierwszym na świecie lotniskowcem o napędzie atomowym (8). Na jego pokładzie służyło 5 tys. osób. Natomiast liczba stacjonujących samolotów sięgała siedemdziesięciu. Wyposażony w osiem reaktorów jądrowych, pozostawał w służbie United States Navy przez pół wieku, uczestnicząc w większości kryzysów i konfliktów czasów zimnej wojny oraz po jej zakończeniu, w które zaangażowana była amerykańska marynarka wojenna. M.in. wkrótce po przyjęciu do służby, w październiku 1962 r. wziął udział w blokadzie Kuby w związku z kryzysem kubańskim. Choć jeśli chodzi o lotniskowce, był jedynym przedstawicielem swojej klasy, to był ósmą jednostką w historii amerykańskiej marynarki wojennej noszącą nazwę „Enterprise”.
1975–2017 W połowie lat siedemdziesiątych do amerykańskiej floty dołączają lotniskowce typu Nimitz, typ największych okrętów, jakie kiedykolwiek pływały po morzach i oceanach. Pierwszy z nich, USS „Nimitz”, nazwany tak na cześć admirała Chestera Nimitza, dający nazwę całej klasie, wszedł do służby w 1975 roku. Od tego czasu zwodowano ogółem 10 okrętów tego typu. Jako ostatni w tej klasie zbudowano USS „George H.W. Bush”, którego oddano do służby w styczniu 2009 roku.
Dziś we flocie lotniskowców US Navy, liczącej jedenaście jednostek, dziesięć to klasa Nimitz. Jedenasty jest USS „Gerald R. Ford”, oddany do użytku w 2017 r. - okręt tworzący nową klasę, największych i najpotężniejszych lotniskowców (9). Okręty w tej klasie mają mieć wyporność 100 tys. ton, długość 332,8 metrów, a na pokład mają zabierać 75–90 samolotów i śmigłowców. Załoga „Geralda R. Forda” liczy 4660 osób. Podstawowe wyposażenie lotniskowców to myśliwce F-35C Lightning II oraz F/A-18E/F Super Hornet, samoloty wczesnego ostrzegania E-2D Hawkeye, samoloty walki elektronicznej EA-18G Growler, śmigłowce MH-60R/S Seahawk/Knighthawk, a także bezzałogowe aparaty latające. Napędzają go dwa reaktory PWR A1B o mocy 400 tys. KM. Okręt może operować bez ponownego zasilania przez nawet 20 lat. Przewidywany okres służby okrętów wynosi, podobnie jak w przypadku ich poprzedników, pół wieku.
Klasyfikacja lotniskowców
Podczas II wojny światowej wykształcił się podział na trzy rodzaje lotniskowców. Pierwszym rodzajem były lotniskowce floty, które pełniły funkcję głównej siły. Drugim rodzajem były lotniskowce lekkie, które były średniej wielkości i służyły do wspierania głównych sił. Warto jednak zaznaczyć, że ta klasyfikacja nie była oficjalna poza amerykańską flotą. Trzecią grupą były lotniskowce eskortowe, znane również jako pomocnicze i konwojowe. Floty amerykańska i brytyjska specjalizowały się w budowie tych okrętów. Głównymi zadaniami lotniskowców eskortowych było eskortowanie konwojów i zespołów okrętów nawodnych oraz zwalczanie okrętów podwodnych.
- Lotniskowiec lekki - podklasa lotniskowców o mniejszej wyporności i wymiarach od standardowych lotniskowców używanych w danym okresie. Zazwyczaj przenoszą one od jednej trzeciej do dwóch trzecich liczby samolotów zabieranych na pokład przez lotniskowce „pełnowymiarowe”. Klasa ta wyodrębniana była tylko w niektórych krajach, przede wszystkim w USA. Terminologia ta jednak nie jest stosowana powszechnie i brak jest jednoznacznych kryteriów rozgraniczających. Lotniskowców lekkich nie należy mylić z inną odmianą okrętów, która była używana w okresie II wojny światowej - mniejszymi od nich lotniskowcami eskortowymi.
- Lotniskowiec eskortowy - okręty tego typu używane były przez Marynarkę Wojenną Stanów Zjednoczonych i Brytyjską Królewską Marynarkę Wojenną. Na teatrze działań na Atlantyku były zazwyczaj używane do eskortowania konwojów i walki z okrętami podwodnymi, na Pacyfiku służyły zazwyczaj w czasie operacji desantowych, zapewniając wsparcie lotnicze jednostkom lądowym, a także do transportu samolotów ze Stanów Zjednoczonych na lotniska położone bliżej linii frontu.
Ponieważ Stany Zjednoczone obecnie absolutnie dominują na świecie, jeśli chodzi o flotę lotniskowców, często uznaje się stosowaną przez ten kraj klasyfikację jako najbardziej miarodajną dla tego rodzaju okrętów.
Przed reformą w 1975 roku w US Navy występowały następujące oznaczenia lotniskowców:
- CV (Fleet aircraft carrier) - lotniskowce floty,
- CVL (Light aircraft carrier) - lekkie lotniskowce,
- CVS (Anti-submarine aircraft carrier) - lotniskowce ZOP (do zwalczania okrętów podwodnych),
- CVB (Large carrier) - duże lotniskowce,
- CVA (Nuclear weapon, Atomic (tylko CVA-58) lub Attack aircraft carrier) - lotniskowce ofensywne, strategiczne,
- CVAN (Nuclear power, Nuclear powered attack aircraft carrier) - lotniskowce o napędzie nuklearnym, strategiczne lotniskowce o napędzie nuklearnym.
Po reformie w roku 1975 wszystkie pozostające w służbie lotniskowce otrzymały nowe oznaczenia:
- CV (Multi-mission aircraft carriers) - lotniskowce wielozadaniowe,
- CVN (Multi-mission, nuclear powered aircraft carriers) - lotniskowce wielozadaniowe o napędzie nuklearnym.
Warto też poznać klasyfikację kolorów stosowanych dla kombinezonów personelu obsługi lotniskowców:
- fioletowy - odpowiedzialni za paliwo, uzupełnienie baku,
- żółty - organizacja ruchu na pasie, ukierunkowanie pilota samolotu: wyprowadzenie na pas startowy lub postój itd.,
- czerwony - uzbrajanie/rozbrajanie samolotu w bomby, broń AG (powietrze–ziemia),
- zielony - obsługa techniczna (uzbrajanie samolotu w pociski rakietowe i karabinki maszynowe; naprawa usterek itd.),
- biały - personel medyczny,
- niebieski - obsługa dźwigów.
M.U.
