Cel - stuprocentowy recykling. Tam skarb twój, gdzie odpady twoje
Recykling to jedna z metod ochrony środowiska naturalnego. Jego celem jest ograniczenie zużycia surowców naturalnych oraz zmniejszenie ilości odpadów. Recykling obejmuje odzyskiwanie surowców z produktów odpadowych i wykorzystywanie ich do produkcji nowych, poszukiwanych towarów. Materiały, które nadają się do ponownego wykorzystania, opatruje się kodem recyklingu (2).
Główną zasadą działania recyklingu jest maksymalizacja ponownego wykorzystania materiałów odpadowych przy minimalizacji nakładów na ich przetworzenie. Dzięki temu oszczędzane są surowce naturalne, które służą do ich wytworzenia oraz surowce służące do ich późniejszego przetworzenia. W sensie ogólniejszym oszczędzane, czyli chronione jest środowisko naturalne.
Recyklingowi podlega współcześnie wiele materiałów i surowców. Najbardziej znane wśród nich to szkło, papier, tektura, metal, plastik, opony, tekstylia, baterie i elektronika. Recykling żywności i odpadów ogrodowych opiera się nie tyle na ich przetworzeniu w maszynach i zakładach, ile na doprowadzeniu do ich biodegradacji np. w kompostowaniu, dzięki czemu służą powtórnie jako substancje prostsze. Materiały do recyklingu są zwykle odbierane z pojemników na śmieci, a następnie sortowane (3), czyszczone i przetwarzane na nowe materiały do produkcji nowych produktów. Sortowanie, przynajmniej pierwsza jego faza, odbywa się często już na poziomie wyrzucania odpadów.
W idealnym przypadku recykling materiału powoduje powstanie nowych zasobów tego samego materiału, na przykład zużyty papier biurowy jest przetwarzany na nowy papier biurowy, a zużyty styropian na nowy styropian. Niektóre rodzaje materiałów, takie jak metalowe puszki, mogą być wielokrotnie regenerowane bez utraty jakości. W przypadku innych materiałów jest to często trudne lub zbyt kosztowne (w porównaniu z produkcją tego samego produktu z surowców lub innych źródeł), dlatego "recykling" wielu produktów i materiałów polega na ich ponownym wykorzystaniu do produkcji innych materiałów (np. tektury).
Inną formą recyklingu jest odzyskiwanie materiałów składowych ze złożonych produktów, ze względu na ich wartość wewnętrzną (np. ołów z akumulatorów samochodowych i złoto z komponentów elektronicznych) lub ich niebezpieczny charakter (np. usunięcie i ponowne wykorzystanie rtęci z termometrów i termostatów).
Aby system recyklingu działał, niezbędna jest duża, stabilna podaż surowców wtórnych. W celu stworzenia takich dostaw w wielu krajach zastosowano rozwiązania legislacyjne, np. obowiązkową zbiórkę surowców wtórnych, przepisy dotyczące kaucji za pojemniki oraz zakazy wywozu śmieci. Założenia recyklingu zakładają wymuszanie odpowiednich postaw i praktyk producentów dóbr, np. produkcji materiałów jak najbardziej odzyskiwalnych.
Agencja Ochrony Środowiska Stanów Zjednoczonych (Environmental Protection Agency, EPA) zauważyła, że nakłady na recykling zredukowały w kraju emisję dwutlenku węgla do atmosfery do 49 milionów m³ netto już w 2005 roku. W Wielkiej Brytanii na podstawie Programu Odpadów i Zasobów (Waste and Resources Action Programme) ustalono, że nakłady na recykling w tym kraju redukują emisję CO2 o 10–15 milionów ton rocznie.
Od niedawna coraz częściej mówi się również o koncepcjach pójścia o krok dalej niż znany od dawna recykling, np. o idei zero waste, a więc ograniczenia produkowanych odpadów do minimum. Promuje ekologiczny styl życia w myśl zasady "im mniej kupisz, tym mniej wyrzucisz".
Od Platona po "globalny kryzys recyklingu"
Recykling był powszechną praktyką przez większą część historii ludzkości, a jego orędownicy zostali odnotowani już przez Platona w IV wieku p.n.e. Badania archeologiczne starożytnych wysypisk śmieci wykazują mniejszą ilość odpadów domowych (takich jak popiół, połamane narzędzia i ceramika), co sugeruje, że zostały poddane recyklingowi w miejsce nowego materiału. Istnieją dowody, że w Europie zbierano złom brązu i innych metali i przetapiano go w celu ponownego wykorzystania. Recykling papieru został po raz pierwszy odnotowany w 1031 r., gdy japońskie sklepy sprzedawały papier z odzysku. W Wielkiej Brytanii pył i popiół z drewna i węgla był zbierany przez "dustmanów" i służył jako materiał bazowy do produkcji cegieł.
W 1813 r. Benjamin Law opracował w Batley w hrabstwie Yorkshire proces przetwarzania szmat na wełnę "shoddy" i "mungo", w którym połączono włókna z recyklingu z wełną pierwotną. W XIX w. koleje kupowały i sprzedawały złom, zaś rozwijający się przemysł stalowy i samochodowy kupował go już na początku XX wieku. Wiele towarów wtórnych było zbieranych, przetwarzanych i sprzedawanych przez handlarzy, którzy przeszukiwali wysypiska i ulice miast w poszukiwaniu wyrzuconych maszyn, garnków, patelni i innych źródeł metalu.
Producenci butelek do napojów, w tym Schweppes, zaczęli oferować zwrotne kaucje recyklingowe w Wielkiej Brytanii i Irlandii już dwieście lat temu. Oficjalny system recyklingu ze zwrotnymi kaucjami za butelki został ustanowiony w Szwecji w 1884 r., a za aluminiowe puszki do napojów w 1982 r. Recykling lub, jak wtedy mawiano, "ratowanie" surowców, było powszechnie, jak widać, znane już dawno temu. Podczas II wojny światowej, kiedy państwa miały do czynienia ze znacznymi niedoborami materiałów, odzysk już na poziomie gospodarstw domowych był przedstawiany jako patriotyczny obowiązek.
W latach 70. XX wieku, ze względu na rosnące koszty energii, nastąpiły znaczne inwestycje w recykling, np. odzysk aluminium zużywa tylko 5% energii pierwotnej produkcji. Szkło, papier i inne metale dają mniejsze oszczędności energetyczne, ale są one wciąż znaczące.
Były jednak obszary, w których odzysk był znacznie trudniejszy. Mimo że elektronika użytkowa jest w masowej sprzedaży od lat 20. ubiegłego wieku, jej recykling był prawie niespotykany aż do początku lat 90. Pierwszy program recyklingu odpadów elektronicznych wdrożono w Szwajcarii, zaczynając od zbiórki starych lodówek, a następnie rozszerzając go na wszystkie urządzenia. Wiele krajów nie mogło sobie poradzić z wielką ilością e-odpadów lub ich niebezpieczną naturą i zaczęło eksportować problem do krajów rozwijających się, w których nie było rygorystycznych przepisów dotyczących ochrony środowiska i było znacznie taniej. Na przykład recykling monitorów komputerowych w Stanach Zjednoczonych kosztuje dziesięć razy więcej niż w Chinach. Popyt na odpady elektroniczne w Azji zaczął rosnąć, gdy odkryto, że w procesie recyklingu można wydobyć cenne substancje, takie jak miedź, srebro, żelazo, krzem, nikiel i złoto.
Techniki recyklingu zostały uznane za kluczową strategię ochrony ograniczonych zasobów, redukcji zużycia energii i zanieczyszczeń, a nawet tworzenia nowych miejsc pracy. Także przemysł stał się obecnie ważnym interesariuszem recyklingu. Zorganizowano programy takie jak europejski uliczny pojemnik do zbierania szkła ("bank butelek"). Ich rozwojowi pomogła groźba ze strony wielu rządów wprowadzenia drastycznych opłat za jednorazowe opakowania. Ze swojej strony, wydając środki prawne, rządy krajowe nie kierowały się wyłącznie walką z degradacją środowiska.
Na przykład w Norwegii wysoki podatek od jednorazowych pojemników miał również na celu ochronę lokalnego przemysłu napojów przed międzynarodowymi korporacjami, takimi jak Coca-Cola. W przypadku tradycyjnego handlu złomem, lokalne i krajowe programy recyklingu ustabilizowały ceny na niestabilnym rynku materiałów wtórnych i zaoferowały zagrożonym małym przedsiębiorstwom dostęp do wysoce dochodowego przemysłu recyklingu.
Od lat 70. XX wieku konsumenci w Europie i Stanach Zjednoczonych przyjęli recykling jako dające się podjąć codzienne wyzwanie mające na celu zmniejszenie ich śladu środowiskowego. Obecnie wielka część europejskich konsumentów-obywateli włączyła recykling do swojej codziennej rutyny.
Jednocześnie zachodnie regulacje środowiskowe promujące działania w zakresie recyklingu wygenerowały międzynarodowy rynek odpadów i to w skali globalnej. Kraje bogatej północy masowo sprowadzały dobra konsumpcyjne produkowane gdzie indziej. Eksportowały jednocześnie odpady. Doprowadziło to w 2018 roku do czegoś, co było opisywane jako globalny "kryzys recyklingu". Chiny ogłosiły politykę "Narodowego Miecza", ustanawiając nowe standardy importu materiałów nadających się do recyklingu i zakazując przywozu materiałów uznanych za zbyt "brudne" lub "niebezpieczne". Eksport surowców wtórnych z krajów G7 do Chin drastycznie spadł. Ścieżki wywozu odpadów zostały przekierowane do innych krajów południowo-wschodniej Azji. Te nierzadko przyjęły więcej materiałów, niż były w stanie przetworzyć. To doprowadziło do kolejnych problemów. Znana jest historia ze "zwracaniem" odpadów Kanadzie przez Filipiny (4).
Plastik niezbyt fantastic
W skali globalnej produkujemy około 400 milionów ton odpadów z tworzyw sztucznych rocznie. Na całym świecie wskaźnik recyklingu tworzyw sztucznych jest szacowany na 14 do 20% W USA wskaźnik recyklingu mógł w ubiegłej dekadzie, według oszacowań, wynosić około 9% W Chinach - 22%. W Indiach - więcej niż 14%. Jednak w niektórych krajach poziom odzysku plastiku ostatnio nie rośnie, lecz raczej spada; np. w USA w latach 2019-2020 nastąpił ogólny spadek 5,7% tworzyw sztucznych odzyskanych w recyklingu. Uważa się, że głównym powodem tego spadku było wspominane już zwiększenie przez Chiny w 2017 r. wymagań jakościowych dotyczące recyklingu tworzyw sztucznych, co znacznie zmniejszyło eksport odpadów plastikowych z USA. Wiele amerykańskich firm recyklingowych nie zdołało znaleźć nowych nabywców, co spowodowało, że duże ilości zmieszanych odpadów plastikowych pozostały na wysypiskach.
Recykling tworzyw sztucznych od dawna stanowi wyzwanie. W przeciwieństwie do szkła i metalu, plastik nie może być wielokrotnie poddawany recyklingowi bez znacznego pogorszenia jakości. W wielu przypadkach jest bardziej kosztowny i energochłonny niż tworzenie tworzyw sztucznych z surowców. Obecnie w naszych oceanach znajduje się od 75 do 200 milionów ton plastiku. Rozkład tych odpadów trwa bardzo długo, np. plastikowych butelek - do 450 lat.
"Tworzywa sztuczne mają różne struktury związków, a zatem i wymagania dotyczące recyklingu" - oceniał w mediach James Rubin, dyrektor generalny firmy Enviro Waste. Dlatego ważne jest, aby tworzywa sztuczne zostały posortowane. Recykling mechaniczny przekształca plastik w granulat nadający się do ponownego wykorzystania. Czyste butelki PET są podgrzewane i rozdrabniane, aby można je było ponownie wykorzystać do produkcji butelek na wodę. Butelki PET, które nie są wystarczająco czyste, są przetwarzane na włókno poliestrowe.
Inne masowo stosowane tworzywo, HDPE (polietylen o wysokiej gęstości), termoplastyczny polimer produkowanym z monomeru etylenu, używany do produkcji plastikowych butelek, plastikowych toreb i rur odpornych na korozję, jest powszechnie poddawane recyklingowi ale nie w każdej postaci. Np. butelki z tworzywa HDPE mają ponadtrzydziestoprocentowy wskaźnik recyklingu w krajach rozwiniętych. Natomiast plastikowe torebki są odzyskiwane wciąż jedynie w kilku procentach.
Problemy i wyzwania związane z recyklingiem tworzyw sztucznych były wielokrotnie wielostronnie i szczegółowo opisywane w MT. Najbardziej ogólny wniosek, który można wysnuć, jest taki, że z tym problemem na razie nie radzimy sobie, przynajmniej nie w takim stopniu, w jakim chcielibyśmy.
Makulatura oszczędza środowisko
Z kolei papier jest jednym z najczęściej poddawanych recyklingowi materiałów, stanowiąc przeciętnie połowę materiałów zbieranych do recyklingu według wagi. Makulatura (5) różnego rodzaju jest w procesach recyklingowych redukowana do włókien celulozowych i może być ponownie wykorzystana średnio od pięciu do siedmiu razy. Jednak nie wszystkie produkty papierowe nadają się do recyklingu. Ręczniki papierowe i serwetki są zwykle zbyt zanieczyszczone odpadami spożywczymi, olejami, brudem i innymi pozostałościami.
Chociaż papier czy tektura może być wielokrotnie poddawana recyklingowi, to jednak niestety włókna drzewne stają się krótsze przy każdym procesie recyklingu, co pogarsza jego wydajność. Tektura z recyklingu może być używana do produkcji ręczników papierowych, pudełek na płatki śniadaniowe, pudełek na buty i innych. W zakładzie recyklingu tektura jest prasowana w duże bele. Surowiec jest transportowany do zakładów papierniczych, gdzie jest rozpakowywany i mieszany z wodą, aby zamienić się w pulpę, następnie woda jest usuwana i powstaje nowa tektura z recyklingu. Ilość wody używanej w recyklingu kartonu jest minimalna w porównaniu z wodą używaną w łańcuchu dostaw produkcji materiału pierwotnego drewna.
Produkcja białego papieru z recyklingu powoduje 74% mniej zanieczyszczeń powietrza niż proces z surowca pierwotnego, 35% mniej zanieczyszczeń wody i 75% mniej energii. Recykling jednej tony papieru może zaoszczędzić kilkanaście drzew, ponad 25 tysięcy litrów wody i 1700 litrów ropy. To wszystko dane podawane przez amerykańską EPA.
Metale: jest dobrze, ale mogłoby być lepiej
W przypadku metali ogółem, jeden z raportów wskazał, że tylko osiemnaście z sześćdziesięciu wykorzystywanych w przemyśle metali ma 50% lub większy wskaźnik odzysku. Najogólniej mówiąc, metale używane w zastosowaniach przemysłowych mają znacznie wyższy wskaźnik recyklingu niż te używane w niektórych produktach elektronicznych.
W badaniu dotyczącym ekonomicznej żywotności 61 metali używanych w gospodarce stwierdzono, że ponad połowa z nich ma żywotność mniejszą niż 10 lat. Badania te, opublikowane niedawno w "Nature Sustainability" (6), pokazują również, że większość z tych metali kończy swój żywot gospodarczy wyrzuceniem lub stratami w dużych ilościach, a nie recyklingiem lub ponownym wykorzystaniem.
Każdego roku wydobywa się miliardy ton metali, a produkcja metali odpowiada za około 8% wszystkich globalnych emisji gazów cieplarnianych. Straty (7) różnego rodzaju mogą wystąpić na każdym etapie życia metalu. Niektóre metale są marnowane jako produkty uboczne podczas wydobycia. Inne są tracone podczas użytkowania, gdy komponenty lub maszyny rozpadają się lub są przekształcane w inne substancje, które są ostatecznie rozproszone w środowisku.
W przypadku wielu metali tylko niewielka część jest poddawana recyklingowi. Wyróżnia się złoto, które pozostaje w użyciu przez stulecia i może być wielokrotnie wykorzystywane, a także żelazo i ołów. Z drugiej strony jest kilka metali, uznawanych za "krytycznie ważne" w Unii Europejskiej i Stanach Zjednoczonych, ma wysokie wskaźniki strat i niskie wskaźniki recyklingu. Należą do nich kobalt, kluczowy składnik silników lotniczych i baterii litowo-jonowych, oraz gal, który odgrywa kluczową rolę w półprzewodnikach stosowanych w telefonach komórkowych i innych urządzeniach. Dodatkowo recykling stopów - mieszanin dwóch lub więcej metali - może stanowić technologiczne i ekonomiczne wyzwanie.
Jednym ze sposobów zwiększenia recyklingu i zmniejszania strat byłoby wprowadzenie obowiązku wytwarzania nowych produktów z ponownie wykorzystywanych metali. Unia Europejska rozważa wprowadzenie wymogu, aby niektóre rodzaje baterii były produkowane z wykorzystaniem przetworzonego litu, niklu, kobaltu i ołowiu.
W kategorii metali, co nie jest niespodzianką, to stal jest najczęściej poddawanym recyklingowi materiałem, gdyby przyjąć za kryterium masę. Jest łatwa do stopienia i ponownego przetworzenia bez utraty wytrzymałości, wydajności, trwałości lub jakości.
Według szacunków z 2018 roku, w krajach rozwiniętych prawie 90% całej zużytej stali jest poddawana recyklingowi. Do produkcji stali z odzyskanego złomu zużywa się o 75% mniej energii niż do produkcji stali pierwotnej. Wykorzystanie złomu stalowego w procesie produkcji zmniejsza emisję CO2 o 58%. Wykorzystanie stali z recyklingu do produkcji nowej stali zmniejsza zanieczyszczenie powietrza o 86%, zużycie wody 40%, a zanieczyszczenie wody o 76%. Recykling jednej tony stali pozwala zaoszczędzić 1,4 tony rudy żelaza, 0,8 tony węgla, 0,3 tony wapienia. W 2018 roku 157 milionów ton CO2 zostało zaoszczędzone w UE dzięki recyklingowi 94 mln ton złomu, co stanowiło ilość odpowiadającą wszystkich samochodów krążących po Francji, Wielkiej Brytanii i Belgii.
Przykłady zastosowania stali z recyklingu są nieskończone. Mówi się, że dwie z każdych trzech ton stali są produkowane z materiałów pochodzących z recyklingu. Ponad 90% stali nierdzewnej w produktach EoL (ang. "End of Life", wychodzących z użytkowania) jest obecnie zbierane i poddawana recyklingowi w nowe produkty. Do produkcji stali na świecie w 2017 r. wykorzystano 600 mln ton złomu stalowego. 35,5% światowej stali surowej zostało wyprodukowane z surowców wtórnych. Europejski recykling złomu stalowego zbiera i ponownie przetwarza więcej, niż wynosi zapotrzebowanie na złom stalowy w UE.
Nie pod względem masy, ale jeśli chodzi o odsetek, lepiej od stali wypada recykling aluminium, które również może być bez końca poddawane recyklingowi przy znacznie mniejszym zapotrzebowaniu na energię niż w przypadku tworzenia produktu z surowców. Produkcja aluminium wtórnego jest w skali globalnej dwukrotnie większa niż produkcja aluminium pierwotnego. W związku z tym złom aluminiowy z recyklingu jest cenionym towarem, którym handluje się na całym świecie i który jest głównym źródłem całkowitej produkcji aluminium. Poziom recyklingu złomu aluminiowego na terenie Unii Europejskiej sięga 70% Oczekuje się, że globalny popyt na aluminium wzrośnie o 50 do 80% (prognozy różnią się wielkością, ale nie co do tego, czy nastąpi wzrost) do roku 2050, co oznacza, że nie można zamknąć produkcji i odzysku aluminium w pętli, nawet gdyby poziom recyklingu wynosił 100%.
Dane pokazują, że obecnie ponad 70% materiału wykorzystywanego w puszkach aluminiowych jest poddawane recyklingowi do nowych produktów. To prawie dwukrotnie więcej niż w przypadku szkła (34%) i tworzywa sztucznego (40%). Badania zlecone przez Międzynarodowy Instytut Aluminium (IAI) dotyczące recyklingu trzech materiałów do produkcji pojemników na napoje - aluminium, szkła i plastiku (PET) - wykazały, że puszki aluminiowe (8) to prawdziwe gwiazdy gospodarki cyrkularnej. Kiedy aluminium trafia do systemu recyklingu, jest rozdrabniane na małe kawałki, oddzielane od innych materiałów za pomocą lasera, a następnie topione przy użyciu wysokich temperatur. Stamtąd aluminium jest odlewane we wlewki i walcowane w arkusze, które są następnie sprzedawane producentom i wykorzystywane do tworzenia nowych produktów aluminiowych. Aluminium z recyklingu potrzebuje 95% mniej energii do recyklingu niż do produkcji z surowca. Jedna tona aluminium z recyklingu pozwala zaoszczędzić do ośmiu ton boksytów, 14000 kWh energii i 7,6 metra sześciennego składowiska.
Choć miedź nie może się pochwalić ani takimi wskaźnikami ilościowymi jak stal, ani procentowymi jak aluminium, jest w tej grupie najcenniejsza. Wykorzystywana jest w wielu zastosowaniach, rurach, komponentach elektrycznych i elektronicznych. Na przykład komputer zawiera około 1,5 kg miedzi, typowy dom jednorodzinny około 100 kg, a turbina wiatrowa 5 ton. Miedź również może być wielokrotnie przetwarzana bez utraty parametrów. Nie ma różnicy w jakości miedzi z recyklingu i miedzi z produkcji pierwotnej. Oprócz korzyści dla środowiska, recykling złożonego złomu miedzi, takiego jak odpady elektroniczne, napędza odzysk wielu innych metali, takich jak złoto, srebro, nikiel, cyna, ołów i cynk.
W ciągu ostatniej dekady globalnie około 32% rocznego zużycia miedzi pochodziło z recyklingu. Szacuje się, że w ciągu ostatnich stu lat, dwie trzecie z 690 milionów ton wyprodukowanej miedzi jest nadal w użyciu produkcyjnym. Wykorzystując złom miedzi, zmniejszamy emisję CO2 o 65%. Recykling miedzi pozwala zaoszczędzić 85% energii potrzebnej do produkcji pierwotnej. 44% zapotrzebowania na miedź w UE pochodzi z recyklingu. Pomimo że ilość miedzi wtórnej kierowanej do krajowego przetwarzania jest uzupełniana przez import odpadów miedzianych i złomu, w wartościach bezwzględnych, UE-28 jest eksporterem wtórnych form miedzi.
Niestety, coraz trudniej jest zbierać i przetwarzać coraz bardziej złożone materiały, konstrukcje i urządzenia zawierające miedź, takie jak złom elektroniczny. W związku z tym, wysiłki wspierające recykling powinny przenieść się na etap projektowania nowych produktów, tak aby ułatwić odzysk z końca życia i przemysłowych procesów recyklingu w celu zwiększenia ogólnej wydajności. Jeśli jesteśmy przy kwestii recyklingu miedzi i odpadów elektronicznych, to warto odnotować, iż to najszybciej rosnące źródło odpadów na świecie. Większość e-odpadów nie jest odpowiednio utylizowana i uwalnia do środowiska szkodliwe zanieczyszczenia. W skali globalnej ilość e-odpadów wzrosła do 53,6 mln ton metrycznych w 2019 r., co stanowi wzrost o 21% od 2014 r. Tylko 17,4% e-odpadów wyrzuconych w 2019 roku zostało poddanych recyklingowi.
Szkło posortuje maszyna
Szkło nadaje się do recyklingu w nieskończoność. Czyli, w przeciwieństwie do plastiku, szklane butelki i słoiki są w pełni przetwarzalne i mogą być poddawane recyklingowi bez końca, bez pogorszenia jakości lub czystości. Jedna tona szkła z recyklingu pozwala zaoszczędzić 42 kWh energii i 1,5 metra sześciennego miejsca na wysypisku, a recykling szkła jest o 33% bardziej energooszczędny niż tworzenie nowego szkła.
Szkło z recyklingu jest często wykorzystywane do produkcji pojemników, izolacji z włókna szklanego i sztucznego piasku. Chociaż szkło kolorowe i bezbarwne jest często mieszane w pojemnikach zbiorczych, przechodzi ono proces sortowania według kolorów w zakładzie recyklingu. Aby poddać szkło recyklingowi, szkło musi być czyste, a elementy muszą być wystarczająco duże, aby można je było oddzielić według koloru za pomocą sortowania w maszynach wykorzystujących techniki optyczne (9). Niektórzy producenci szkła wymagają ścisłego procesu separacji, ponieważ muszą kontrolować ilość kolorowego szkła, które jest używane w produkcji nowego szkła. Po oczyszczeniu i posortowaniu według kolorów szkło jest topione i ponownie wprowadzane do procesu produkcji.
Niektóre produkty szklane, takie jak naczynia kuchenne, naczynia do gotowania, ceramika, okna i szkło specjalne są uważane za zanieczyszczenia ze względu na ich skład chemiczny lub właściwości termoodporne i nie są objęte programami recyklingu szkła. Natomiast, jak się szacuje, 80% odzyskanych szklanych pojemników jest przerabianych na nowe szklane butelki. Ponowne wykorzystanie następuje szybko - szklany pojemnik może przejść z kosza na śmieci na półkę sklepową w ciągu zaledwie 30 dni. W Szwajcarii, Niemczech i niektórych innych krajach europejskich wskaźnik recyklingu szkła sięga według oszacować nawet 90%.
Cisi bohaterowie z mniej czystej sfery
Materiały budowlane takie jak np. beton również są poddawane recyklingowi i wykorzystywane wielokrotnie. Beton podczas recyklingu jest kruszony na drobne cząstki, a następnie przepuszczany przez sito. Efektem końcowym jest nowy, czysty beton, który można wykorzystać do układania nawierzchni dróg, podjazdów i chodników. Beton z recyklingu w największym stopniu jest wykorzystywany jako drobne kruszywo używane do budowy bazy drogowej, stabilizacji gleby i materiałów krajobrazowych.
Nie jest to powszechnie znany fakt, ale inny podstawowy materiał budowlany, asfalt, jest, według niektórych danych, recyklingowany w 80%. Razem z betonem są to materiały, które być może zajmują w tej dziedzinie pierwsze miejsce, przynajmniej pod względem objętości.
Prawdziwym championem recyklingu jest branża akumulatorów kwasowo-ołowiowych, spośród których, według danych podawanych oficjalnie, nawet 99% jest poddawanych recyklingowi. Ta ogromna wydajność recyklingu jest możliwa, ponieważ akumulatory kwasowo-ołowiowe mają niemal zamknięty cykl produkcji. Każdy akumulator zawiera od 60 do 80% ołowiu i plastiku pochodzącego z recyklingu.
W tym mniej efektownym i, co tu kryć, dość brudnym sektorze recyklingu również zużyte oleje, takie jak silnikowe, płyny hydrauliczne i oleje przekładniowe, mogą być ponownie rafinowane na nowe środki smarne, przetwarzane na oleje opałowe i wykorzystywane jako surowiec w innych gałęziach przemysłu rafineryjnego i petrochemicznego.
Liga mistrzów odzysku
Za lidera w dziedzinie gospodarki odpadami i recyklingu uznaje się Niemcy. Zajmują pierwsze miejsce z prognozowanym wskaźnikiem recyklingu na poziomie ok. 70%. W Europie Niemcy poddają recyklingowi najwięcej tworzyw sztucznych. Oficjalne statystyki pokazują, że 48,8% plastikowych śmieci jest w Niemczech poddawanych recyklingowi. Dzięki wprowadzeniu systemu recyklingu udało im się zmniejszyć ilość odpadów o milion ton rocznie. Oprócz wprowadzenia szeregu ścisłych regulacji prawnych kraj ten wprowadził politykę Zielonego Punktu, która oznacza, że wszystkie opakowania nadające się do recyklingu muszą być oznaczone i muszą być zatwierdzone do użycia tego znaku. Firmy muszą również uiszczać opłaty, jeśli używają więcej opakowań, co doprowadziło nie tylko do zmniejszenia ilości opakowań, ale również do zmniejszenia grubości szkła, papieru i metalu. Istnieje tam w sferze publicznej pięć różnych pojemników używanych do rozróżniania odpadów i śmieci (10).
Ze wskaźnikiem recyklingu wynoszącym 53,8% w 2018 roku Austria zajmuje drugie miejsce na liście przygotowanej przez firmę konsultingową w dziedzinie zrównoważonego rozwoju "Eunomia". Nielegalne jest w tym kraju wyrzucanie nieprzetworzonych śmieci domowych na składowiska. Zielone śmieci i odpady kuchenne są kompostowane lub poddawane fermentacji beztlenowej w 23,4% przypadków. 96% mieszkańców Austrii segreguje swoje odpady na kategorie nadające się do recyklingu. Od początku 2020 roku kraj wprowadził zakaz używania plastikowych toreb.
O drugie miejsce w rankingu walczy z Austrią Korea Południowa, która zajęła drugie miejsce wśród krajów OECD pod względem recyklingu stałych śmieci komunalnych, ze wskaźnikiem wynoszącym według danych z tego zestawienia ok. 60%. W 2019 roku wskaźnik recyklingu odpadów z żywic syntetycznych w Korei Południowej wynosił około 32,5%. Według tamtejszego Ministerstwa Środowiska, 1,45 mln ton (44,9%) z 3,23 mln ton plastiku wyrzuconego w 2018 roku zostało poddane recyklingowi. Jeszcze w 1995 roku wskaźnik recyklingu żywności w Korei Południowej wynosił jedynie 2%, obecnie wzrósł do imponującego poziomu 95%. Tak szybka redukcja ilości odpadów żywnościowych wynikała z wprowadzenia w tym kraju opłaty za odpady żywnościowe.
Walia jest częścią Wielkiej Brytanii, ale w rankingach recyklingu jest wyróżniania jako odrębny lider, plasujący się na trzecim miejscu, ze wskaźnikiem recyklingu wynoszącym 52,2% w 2018 roku. W ciągu zaledwie 20 lat wskaźnik recyklingu kraju wzrósł z 5 do 64% w kategorii odpadów domowych. Wskaźnik recyklingu w latach 2019–20 wzrósł do 65,1%. Do 2025 roku Walia planuje poddawać recyklingowi 70% wszystkich odpadów, a pozostałe 30% chce przetworzyć w zakładach utylizacji odpadów.
Z odsetkiem recyklingu wynoszącym 49,7% w 2018 roku, Szwajcaria zajmuje kolejne miejsce na liście liderów. W porównaniu z sytuacją sprzed 20 lat, ilość odpadów niepodlegających recyklingowi generowanych na osobę spadła o około 90 kilogramów rocznie. Obecnie mniej więcej 93% szklanych butelek i 91% aluminiowych puszek jest poddawanych w tym państwie recyklingowi. W samym Zurychu znajduje się około 12 tys. różnych punktów recyklingu. Recykling odbywa się albo poprzez zbiórkę od drzwi do drzwi, albo w punktach zbiórki. Recykling w Szwajcarii jest obowiązkowy, a jego nieprzestrzeganie może skutkować karami pieniężnymi. Obecnie właściwie żadne odpady nie trafiają tam na składowiska.
Wskaźnik recyklingu w Szwecji jest podobny jak w Szwajcarii i wynosi 49,8%. Różnica polega na tym, że w Szwecji nie zmienia się on od 2006 roku. Od 1984 r. Szwecja ma system kaucji za aluminiowe puszki, a od 1994 r. - za plastikowe butelki. Szwedzi wykorzystują tzw. system pantoflowy do recyklingu 1,8 miliarda butelek i puszek rocznie.
Wskaźnik recyklingu odpadów komunalnych w Holandii poprawił się z 49,1% w 2009 roku do 56,9% w 2018 roku. Holandia zbiera rocznie prawie 8,5 mld kg śmieci domowych. Jest to równoznaczne z 494 kg odpadów na osobę. Na terenie całej Holandii można znaleźć kosze do recyklingu starego papieru i tektury.
W niektórych miejscach, gdzie poziom recyklingu był już bardzo wysoki, w ostatnich latach spada; np. w Singapurze ogólny wskaźnik recyklingu spadł z 61% w 2018 r. do 59% w 2019 r. Także w Japonii spadł nieco ostatnio poziom odzysku odpadów. Być może przyczyną są wspomniane wcześniej ograniczenia zastosowane przez Chiny i innych odbiorców odpadów. A może przyczyny są inne lub przejściowe.
W branży tej podaje się też przykłady ciekawych programów recyklingu w pojedynczych miastach, np. w Kurytybie w Brazylii, gdzie poddawanych recyklingowi jest 70% odpadów, co wielokrotnie przewyższa brazylijskie krajowe wskaźniki. Tamtejszy program recyklingu pomaga również ludziom o niższych dochodach, którzy zabierając odpady do centrów, otrzymują żetony, które następnie mogą wymienić na transport i żywność.
Inny interesujący przykład to Leeds w Wielkiej Brytanii, gdzie wprowadzono program o nazwie Zero Waste Leeds, w ramach którego nie tylko poddaje się recyklingowi szeroką gamę odpadów, ale także ponownie wykorzystuje niechciane przedmioty oraz prowadzi kampanie promujące i edukacyjne dotyczące recyklingu.
Być może Leeds osiągnie w dającym się przewidzieć czasie poziom "zero waste", co oznaczałoby, że koncepcja ta w ogóle jest możliwa do urzeczywistnienia. A skoro możliwe to będzie w Leeds, to nie ma powodu, by wykluczyć realizację takiego postu-latu gdziekolwiek indziej na Ziemi. Dlatego, nawet jeśli sami do nich w dziedzinie recyklingu nie należymy, to kibicujmy liderom, bo przecierają szlaki, którymi i my prawdopodobnie podążymy w przyszłości.
Mirosław Usidus
